Το Avatar, το Deathworld, η φιλοσοφία και τα μυαλα στο μιξερ

*****Attention. Ακολουθει το spoiler της αρκουδας. Διαβάζετε με δικιά σας ευθύνη.*****


Οκ, το είδαμε και αυτό. Ακόμα και ο κουλτουριάρης (Λαρς φον Τριερ, Κιζλόφσκι και λοιπά και λοιπα), αλλά όχι θολοκουλτουριάρης, προκατειλημένος και γκρινιάρης της παρέας, που είχε διαβάσει τις κριτικές του όποιου χατζηπαπάρα περί "απλοϊκότητας" του σεναρίου και "ποκαχοντικού" στυλ δήλωσε εντυπωσιασμένος. Οι πιο sci-fi της παρέας, και πιο υποψιασμένοι σε αυτά τα κόλπα της "επιφανειακής" απλοϊκότητας που απλά παρέχει το στόρι σαν κάλυψη για να μας παρουσιάσει ουσιαστικά τον κόσμο που έχει πλάσει ο συγγραφέας, συνήθως σαν αλληγορία για τον σημερινό, επίσης δηλώσαμε εντυπωσιασμένοι.


* Ας το πιάσουμε από την αρχή το παραμύθι. Όντως το στόρι του Avatar είναι η ιστορία της Ποκαχόντας στο διάστημα. Αυτό ισχύει και μην περιμένετε και πολλά από θέμα πλοκής και χαρακτήρων. Όντως ο τελικός "σωτήρας" είναι ένα "αμερικανάκι" αλλά....όχι ακριβώς. Πολλά από τα χολιγουντιανά κλισέ είναι παρόντα στην ταινία. Εν τέλει αν είστε 12 χρονών αυτό θα λάβετε και θα σας αρέσει. Αν είστε μεγαλύτερος από 12 αλλά έχετε αντίστοιχη νοημοσύνη, αυτό θα καλάβετε και δεν θα σας αρέσει διότι θα είναι "αμερικανιά". Θα αρχίσετε τις γκρίνιες για την "κακή ηθοποιία", για τον "Κάμερον που κλαίει για το περιβάλλον ενώ η ταινία κόστισε τόσα σε χρήματα και υλικα και πόρους" κτλ κτλ. Βεβαίως σε αυτό το επίπεδο θα έχετε δίκιο, και ένας λόγος που η ταινία πουλάει τόσο είναι πως σε πρώτο επίπεδο είναι ένα ωραίο παραμυθάκι για όλη την - αμερικάνικη κυρίως - οικογένεια.

* Παραπέρα ομολογώ πως έπαθα σουπερ βιοχλαπάτσα με αυτό που έβλεπα. Οι εικόνες και οι χρωματισμοί τους, η τεχνολογία πίσω τους, η κίνηση που έχουν οι (ψηφιακοί) χαρακτήρες και γενικότερα η όλη αίσθηση της ταινίας ήταν εντυπωσιακή και πρωτόγνωρη.





* Η μαγκιά, και εδώ ερχόμαστε στην "απλοϊκότητα", είναι πως ελάχιστες φορές είχα την αίσθηση πως έβλεπα ταινία. Νόμιζα πως έβλεπα ντοκιμαντέρ (και σε αυτά το στόρι όντως είναι απλοϊκό, σωστά;) είτε φυσικό είτε ιστορικό είτε και τα δύο μαζί. Είπαμε για μενα το βασικό ήταν ο κόσμος και πως αυτός παρουσιάζεται και όχι το κυρίως love story.

* Καταφερε λοιπόν ο Κάμερον σε ένα εύπεπτο ποκαχοντικό παραμυθάκι να χώσει μέσα 15 ενδιαφέροντα και διαφορετικά πραγματάκια. Και το έκανε με τρόπο που να μην "χαλάει" η .....πευτικότητα του παραμυθακίου - και να μην χρεοκωπήσει και η εταιρεία που ανέλαβε την υλοποίηση της πλέον πολυέξοδης παραγωγής ever. To φάντασμα του "Υδάτινου Κόσμου" (το οποίο ήταν καλουτσικο, αλλά όχι "εμπορικό" ενώ στοίχισε και μια μαούνα λεφτά) ακόμα πλανάται πάνω από τα στούντιο.

* Πριν φτάσουμε στο τι είδα εγώ, ας πάμε λίγο σε μερικά που διάβασα πριν η μετά την θέαση της ταινίας:

--- Περί απλοϊκότητας τα είπαμε, οπότε δεν επανέρχομαι. Απαντάω με την σκέψη του Διαγόρα: "Το σενάριο είναι μεν μέτριο, αλλά όχι κακό σε σύγκριση με τα υπόλοιπα προϊόντα της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας που είμαστε συνηθισμένοι να καταναλώνουμε, ενώ το βρίσκω ακόμα και με κλειστά μάτια σαφώς ανώτερο από το σενάριο των πρωτόγονων, βάρβαρων «ιερών» βιβλίων που πρεσβεύει το Βατικανό. Με άλλα λόγια, κοιτάτε τα χάλια σας ρε!"

--- Διαβασα ενθουσιασμους για τους "αγνους" ιθαγενείς που κατέστρεψε ο Δυτικός Πολιτισμός, την επαφή τους με την φύση και τα τοιαύτα. Αυτό είναι ανάποδος "ρατσισμός", βασισμένος στις ενοχές για τις γενοκτονίες που όντως έκαναν (χμμμμ το σωστό είναι "κάναμε"....) οι Δυτικοί. Είχα διαβάσει (παλιότερα) ένα πολύ καλό άρθρο του doctor σε σχέση με τους "ευγενείς αγρίους" που βάζει τα πράγματα στην θέση τους. Οι "ιθαγενείς" δεν ήταν περισσότερο ή λιγότερο οικολόγοι από ότι είμαστε εμείς σήμερα, ούτε ήταν κάποιο διαφορετικό είδος ανθρώπου.
Το ότι είχαν υπάρξει θύματα γενοκτονίας δεν τους κάνει αγίους, τους κάνει θύματα γενοκτονίας (λες και δεν είναι αρκετά κακή πράξη η γενοκτονία από μόνη της).

Το αν και κατά πόσο κάποιοι είχαν παράξει "πολιτισμό" δυτικού τύπου εγκειται κυρίως σε πράγματα που δεν μπορούσαν να ελέγξουν (πχ ήταν αδύνατο να υπάρξει φεουδαρχία στην σχεδόν άδεια και χωρίς άλογα Β. Αμερική), όπως η ύπαρξη ζωων που μπορούσαν να εξημερωθούν, η ύπαρξη μετάλλων και η πυκνότητα πλυθησμου σε σχέση με την αρχική δυνατότητα παραγωγής πρωτεϊνών (διότι άλλο θερμιδικό και πρωτεϊνικό πλεόνασμα σου δίνει το σιτάρι, το πρόβατο και η ελια και άλλο η μπανάνα ή το καλαμπόκι. Οι δε κοινωνίες "κυνηγών - τροφοσυλλεκτών" σχεδόν μονίμως απειλούνται από την πείνα). Οι αρχικές παραγωγικές και γεωγραφικές θέσεις μπορούν να ορίσουν σε μεγάλο βαθμο και την μορφή της κοινωνίας (και της "υφέρπουσας κοσμοθεωρίας") που θα βγει (βεβαίως δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι. Οι ανθρώπινες κοινωνίες και η ερμηνεία τους βασίζονται σε πάρα πολλές παραμέτρους και δεν αισθάνομαι καθόλου ειδικός πάνω στο θέμα)

Πολλοί τέτοιοι πολιτισμοί καταστράφηκαν από τις αλλαγές που επέφεραν στο περιβάλλον τους (και μάλιστα χωρίς να έχουν μηχανές, τροχούς ή άλογα), όπως πχ η κοινωνία των κατοίκων του νησιού του Πάσχα. Οι ινδιάνοι ήταν "φίλοι" με την φύση επειδή αυτό μόνο είχαν. Γνώριζαν πολύ καλά πως το άμεσο παρόν τους εξαρτώνταν από την ύπαρξη των Βισώνων και πως ο Λευκός τους σκότωνε/ έδιωχνε. Κρατάμε εδώ έναν αστερίσκο για αργότερα.

--- Υπήρξαν και διάφορες "σινεφίλ" αναφορές. O Colonel Miles Quaritch είναι λέει αναφορά στον Colonel Walter E. Kurtz της "Αποκάλυψης τώρα". Εδώ διαφωνώ. Η ηλικία, το χρώμα των μαλλιών (!!!!) και όλη η συμπεριφορά του μου θυμίζουν άλλον ήρωα επειδή όχι μόνο βλέπουμε ταινίες, αλλά διαβάζουμε και κανα βιβλίο. Ο Quaritch δεν είναι τρελός ή έχει "methods that are unsound". Είναι ψύχραιμος, μεθοδικός, πραγματιστής και θεωρεί πως κάνει ό,τι είναι απαραίτητο. Βάλτε και εδώ έναν αστερίσκο.

--- Ο "πανθεισμός" της ταινίας ξένισε κάποιους. Και εδώ έχω έναν αστερίσκο μιας και ο "πανθεϊσμός" των ιθαγενών της ταινίας δεν είναι κάποια φιλοσοφική θέση αλλά ούτε φαίνεται να προήλθε από την συνήθη trial and error διαδικασία που ακολουθούν οι πολιτισμένες κοινωνίες αλλά απτή πραγματικότητα και ρεαλισμός.

---- Οι σπόντες που πέταξε ο Κάμερον κατά της "αμερικάνικης" (και όχι μόνο, εξ' ου και τα εισαγωγικά) εξωτερικής πολιτικής. Αυτό είχε την πλάκα του. Πολλοί βλαμμένοι πχ ξέχασαν πως ο Κάμερον δεν ειναι Αμερικάνος αλλά Καναδός. Πάντως έξυπνες οι "σφήνες", ειδικά η ατάκα του Quaritch πως θα απαντούσαν "με τρόμο στον τρόμο", που είναι (ή θα μπορούσε με άνεση να είναι) βγαλμένη από το στόμα του Μπους, ή η αδιαφορία του Parker Selfridge για τις "νευρικές συνάψεις" των δέντρων της Πανδώρας (ελληνικό είναι, γιατί να μην το κλινουμε;) με το απαξιωτικό πως "είναι απλά δέντρα" που καρφώνει την ανοησία και την απροθυμία να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ό,τι είναι διαφορετικό από αυτό που ξέρουμε ή νομίζουμε πως ξέρουμε.


Τι είδα λοιπόν και θεωρώ πως ήθελε να περάσει μέσα από το εύκολο στόρι (το οποίο δεν είνια καθόλου βαρετό πάντως) ο Κάμερον;
* Η Πανδώρα είναι ένας πλανήτης με "πολύτιμο" μετάλλευμα. Η εξέλιξη έκανε τα ζώα στον πλανήτη θωρακισμένα και επικίνδυνα. Οι "άγριοι" ιθαγενείς είναι επίσης σχετικά θωρακισμένοι και "very hard to kill". Ο μοναδικος ανθρώπινος καταυλισμός (ιδιοκτησια πολυεθνικής) είναι θωρακισμένος από μια αμυντική περίμετρο με τους "πολιτισμένους"μέσα και τους "άγριους" απ' έξω και προστατεύεται από ισχυρές δυνάμεις. Μοναδικο κίνητρο παραμονής των "απο μέσα" είναι η προοπτική άμεσου υλικου κέρδους από το μετάλλευμα. Οι σχέσεις των δύο ομάδων είναι κακές παρ' όλες τις (μεμονωμένες σε σχέση με τον κανόνα) προσπάθειες των επιστημόνων που προσπαθούν να βρουν κοινούς διαύλους συνεννόησης για το "κοινό καλό" (και το αμοιβαίο κέρδος). Οι άγριοι έχουν βρει τρόπους να ζουν "μαζί" με τον πλανήτη παρά "ενάντια" σε αυτόν.
Ενα χαρακτηριστικό όλων των μορφών ζωής της Πανδώρας, είναι πως μπορούν να επικοινωνούν μη - λεκτικά μεταξύ τους μέσω κάποιων (κοινών σε όλα τα είδη) νευρικών απολήξεων/συνάψεων τύπου USB (χαριτωμένο ε;)
Οι άνθρωποι, κάνοντας ότι κάνουν κατά κανόνα ιστορικά όταν μπαίνουν σε νέες περιοχές, προσπαθούν να επιβληθούν με την ισχύ των όπλων ή με τον "πολιτισμό" τους με στόχο να υποδουλώσουν τους ντόπιους και στις δύο περιπτώσεις. Το κόλπο δείχνει να δουλεύει με άνεση, τι γίνεται όμως όταν τα όπλα έρχονται αντιμέτωπα με έναν ολόκληρο πλανήτη; Όταν οτιδήποτε περπατά, έρπει, πετά ή φυτρώνει τίθεται εναντίον σου και είναι και οπλισμένο σαν αστακός;

* Το όλο περιφερειακό στόρι μοιάζει τρομερά με το (εξαιρετικό, αν δεν το έχετε διαβάσει κάντε το) Deathworld του Harry Harrison σε μεγάλο βαθμό . Δεν μπορώ να ξέρω αν ο Κάμερον το έχει διαβάσει ή είναι απλά σύμπτωση. Ο Miles Quaritch είναι ίδιος ο Kerk Pyrrus (ο ένας από τους αστερίσκους που λέγαμε), που ενώ δεν είναι "κακός", δεν δέχεται την πιθανότητα να κάνει λάθος, θεωρεί πως η συνεχιζόμενη και κλιμακούμενη βία ειναι η μόνη λύση στο δοθέν πρόβλημα, δεν μπορεί να χωρέσει στο μυαλό του την πιθανοτητα/δυνατότητα εύρεσης άλλης λύσης, προτιμά τον θάνατο από την "ειρήνη - ήττα" ( ".....αν ποτε τεθεί θέμα μεταξύ συνέχισης του πολέμου και μιας άνανδρης ειρήνης - θα υπερψηφίζαμε τον πόλεμο. Τούτος ο αγώνας θα τελειώσει μονάχα με την ολοκληρωτική εξόντωση του εχθρού!". Το γεγονός πως η μη - μάχη δεν σημαίνει απαραίτητα ανανδρία και πως ο "εχθρός" (o υπεύθυνος για τον πόλεμο δηλαδή) τελικά αποδεικνύεται πως είναι ο ίδιος ο Kerk και οι συμπολίτες του, αδυνατεί να το κατανοήσει μέχρι όλες του οι άλλες επιλογές να αποτύχουν εντυπωσιακά. Αλλά ακόμα και στις εκάστοτε αποτυχίες, γι' αυτόν πρώτα θα φταίει κάποιος άλλος και μετά ο ίδιος και οι πολιτικές που επέλεξε να ακολουθήσει. Ομοίως και ο Quaritch θεωρεί πως φταίει ο Jake Sully για την τελική ήττα των ανθρώπων, κάτι που δεν φαινεται να είναι αληθές, μιας και ο πλανήτης είτε έτσι είτε γιουβέτσι λογικά θα τους έκανε του αλατιού αργά ή γρήγορα. Ο Sully στην ταινία απλά επέδρασε (;) ως καταλύτης επιταχύνοντας την διαδικασία. Στο Deathworld βλέπουμε σε αναλογία την πορεία των πραγμάτων αρκετές γενιές μετά την πρώτη εγκαθίδρυση κάποιας αντίστοιχης αποικίας, όταν τα πράγματα πλέον πάνε από το κακό στο χειρότερο για τους "πολιτισμένους" γήινους οι οποίοι μάχονται συνεχώς "ενάντια στις βιολογικές εφεδρειες ενός ολόκληρου πλανήτη")

* Οι Na'vi "μοιάζουν" μεν με τους αρχέγονους Ινδιάνους, αλλά και δεν μοιάζουν κιόλας. Η ανωμαλία σε σχέση με άλλες διαπολιτισμικές επαφές είναι η αδιαφορία τους προς τα ωφέλη που μπρούν να έχουν (σε οπλα, υλικα, φαρμακα κτλ) απο τον ανώτερο πολιτισμό των απο μέσα. Δεν ζητούν όπλα ή υλικό από τους αποίκους, δεν τους θεοποιούν ή δαιμονοποιούν και κυρίως τους θεωρούν...ανόητους. Καμία σχέση με τις πρώτες επαφές αποίκων με "ιθαγενείς". Η θρησκεία (με την δική μας έννοια) επίσης απουσιάζει στους Na'vi, παρ΄όλο που αρχικά η ταινία μας κάνει να νομίζουμε αλλιώς. Όσο περνάει η ώρα, τόσο η "θρησκευτική" (αλλά και η εν γένει) συμπεριφορά των Na'vi αποκλίνει από αυτά που περιμέναμε. Και υπάρχει λόγος σοβαρός. Η Eywa, η "θεά" τους, δεν είναι κάποιο ον πέρα από το χώρο και το χρόνο, ούτε κάποιο στοιχείο της φύσης όπως ο Ήλιος, του οποίου τις "βουλές" ερμηνεύει η ιέρεια της φυλής και στηρίζει την εξουσία του αρχηγού και του ιερατείου. Η θεά τους είναι υπαρκτή, δεδομένη και μπορούν να.....συνδεθούν μαζί της σε δεδομένο τόπο οποιαδήποτε στιγμή και σε .... real time. Η ιέρεια δεν "κατέχει" την "άφατη" βούληση κανενός κυρίου απο το υπερπέραν (δηλαδή ..... καταλαβαίνετε), ούτε υπάρχουν ανόητες τελετουργίες τύπου "χορού της βροχής" (ή λιτανείας, αγιασμών κτλ) εναντι υποθετικής και μή αποδείξιμης ανταπόδοσης. Δεν υπάρχει "πίστη", αλλά γνώση και με την έννοια της μάθησης (πχ εδώ ακολουθείται το "τυπικό" μοτίβο της "άνδρωσης" κάποιου και εισοδου του στη φυλή) και με την έννοια απλά της βελτιωμένης ικανότητας αντίληψης. Η θεά τους είναι υπαρκτή πέραν κάθε αμφιβολίας, στην ουσία είναι ο ίδιος ο πλανήτης τους (η επιφάνειά του δηλ) και η παρουσία της (η νοημοσύνη του πλανήτη) είναι δεδομένο το οποίο κατόπιν αποδεικνύεται και επιστημονικά (και το κάνει στην ταινία η -ουάου ως Na'vi Avatar- Sigourney Weaver). Ούτε ηλιολατρείες, ούτε 10 εντολές από το ιερατείο, ούτε cargo cults, ούτε κάτι από τις συνηθισμένες πρακτικές των "αγρίων", ούτε "μετά θάνατον ζωή", αλλά κάτι ανώτερο. Οι μνήμες των νεκρών "ενσωματώνονται" στην ..... βάση δεδομένων του πλανήτη.

Συνοψίζοντας περί της θρησκείας: "Ο James Cameron συνεχίζει να κάνει αυτό που ξεκίνησε με τον τάφο του χριστού, μόνο που τώρα το επεκτείνει σε συλλογικό μνήμα – κρεματόριο όλων των θρησκευτικών δοξασιών." (http://mortgagepublic.wordpress.com/2010/01/12/37/)

* Ο σεβασμός των Na'vi προς την φύση (άλλος αστερίσκος από πιο πάνω), επίσης δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας φιλοσοφίας ή θέασης, αλλά δεδομένο και αυταπόδεικτο (όπως σε μας είναι δεδομένο και αυταπόδεικτο από που ανατέλει ο ήλιος) που προκύπτει από την ενσωμάτωση με αυτή μέσω της θεάς τους. Σαφώς και παίζει μπάλα το παιχνίδι της εξέλιξης και ο αγώνας κάθε ατόμου και κάθε είδους για επιβίωση, αλλά συνηθισμένες πρακτικές όπως ο φόνος για ευχαριστηση ή για σπόρ ή για επίδειξη του "κυρίαρχου" αρσενικού απουσιάζουν παντελώς. Οι Na'vi όταν σκοτώνουν προσπαθούν να το κάνουν γρήγορα, αποτελεσματικά και με όσο γίνεται μικρότερες επιπτώσεις στο γύρω περιβάλλον. Οι "επιδείξεις κυριαρχίας" τους είναι τέτοιες που δεν φέρνουν επιβαρύνσεις (οπως πχ η εξημέρωση πουλιών ή ζώων χωρίς οπλα).

* Τι άλλο; Α ναι. Οι Na'vi δεν ζουν μεσα στο περιβάλλον όπως οι άγριοι που γνωρίζω (απο βιβλία, τα troll που μου κάνουν επισκέψεις κατά καιρούς δεν μετράνε) εγώ. Αυτοί πάντα τείνουν να καθαρίζουν μια περιοχή, να φτιάχνουν μέσα σε αυτή σπίτια, καλύβες, ξόανα και αγάλματα κτλ. Οι Na'vi ζουν μέσα στο περιβάλλον όπως....τα ξωτικά. Και επίσης, και εδώ είναι ένα ερώτημα, δεν δείχνουν κανένα άγχος για την άμεση επιβίωση τους παρόλο που έχουν μια αρκετά πολυπληθή κοινωνία κυνηγών - τροφοσυλλεκτών.

Η γραφή απουσιάζει σε αυτούς, αλλά δεν χρειάζεται για την "μνήμη" της κοινωνίας μιας και υπάρχει η συλλογική μνήμη με την οποία μπορούν να συνδεθουν σε πραγματικό χρόνο. Για παρόμοιους λόγους η φιλοσοφία, η αρχιτεκτονική, ο τροχός, τα καύσιμα κτλ τους είναι περίπου άχρηστα προσεγγίζοντας αυτό που θα έλεγα χαριτωμένα μια μορφή μεταπολιτισμού (;) και όχι πρωτογονισμού.

Ενδιαφερουσα ήταν και η ιδέα με τα ιπτάμενα βουνά, και το "πεδίο" που κάνει τα γήινα gizmos να δυσλειτουργούν, κάτι που μας βάζει κρυφές ιδέες και καπου εδώ έχω μια τρομερή ιδέα για prequel, αλλά επιφυλάσομαι! (αγγλιστί, διατί ποτέ δεν ξέρεις: Mr Cameron, if you are googling this, i have a great idea for an avatar prequel!!!)


*** Εν τέλει, καταλήγοντας, θα πω πως το βαθύτερο κόλπο της ταινίας είναι η "σύγκρουση" διαφορετικών μορφών ζωής και νοημοσύνης ("συγκρουση πολιτισμών";) και η εγγενής αδυναμία μας να κατανοήσουμε εύκολα πράγματα τα οποία δεν γνωρίζουμε, όπως και η απροθυμία μας κατόπιν να αλλάξουμε σκέψεις και τρόπους όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα νέο πρόβλημα καθώς είναι τυπική η αναλογική σκέψη που θέλει έναν τρόπο λύσης που δούλεψε προηγουμένως να πιστεύουμε πως θα λειτουργεί και στο μέλλον όταν εμφανίζονται παρόμοια, αλλά "όχι ίδια", προβλήματα (polsemannen νομιζω πως σου έφαγα το ρεκόρ μακροσκελέστερης πρότασης). Σαν τέτοια θεματολογία, είναι τυπική sci fi αλληγορία που πατάει στα έργα του Ντικ, του Χάρρισον, του Πόουλ Άντερσον και πολλών άλλων της "χρυσής" γενιάς των 60's. Σαν τέτοια ταινία με άφησε απόλυτα ικανοποιημένο και πάει βαθύτερα και πιο πέρα από τους "ευγενείς αγρίους" και "τι καλό που είναι το περιβάλλον οεο". Τα υπόλοιπα ηθικά και πανθεϊστικά νοήματα που περνούν επίσης είναι γενικώς θετικά, όπως και το όλο συναίσθημα που μου άφησε η ταινία. Τώρα αν κάποιοι είδαν μόνο την Ποκαχόντας, ε δεν φταίω εγώ :))


Update!
Απ΄ότι φαίνεται και άλλοι είδαν την προφανή συσχέτιση του deathworld με το avatar.
Διαβάστε αυτό για παράδειγμα.

Update 2
Τώρα που το θυμήθηκα. Η κυριότερη ομοιότητα των δύο είναι η "άμεση" επικοινωνία όλων των μορφών ζωής στον πλανήτη. Στον πλανήτη Πύρρας του deathworld τα πλάσματα είναι τηλεπαθητικά αλλά χωρίς νοημοσύνη, ενώ στην Πανδώρα έχουν την USB που λέγαμε, αλλά υπάρχει νοημοσύνη και "μνήμη" στο background

Update 3
Πολύ καλό άρθρο που "μαζεύει" όλες τις κριτικές για το avatar. Για να μπορείτε να φτύσετε ή να επαινέσετε με άνεση αφού το δείτε